Wat zijn Opiaten?

Opiaten zijn natuurlijke stoffen die worden gewonnen uit de slaapbol (Papaver somniferum). Deze stoffen behoren tot de oudste bekende pijnstillers en worden al eeuwenlang medisch gebruikt. Ze werken direct in op het centrale zenuwstelsel, waar ze specifieke receptoren activeren die verantwoordelijk zijn voor de pijnwaarneming. Door zich aan deze receptoren te binden, blokkeren opiaten de overdracht van pijnsignalen naar de hersenen, waardoor pijn effectief wordt verlicht. Bekende opiaten zoals morfine en codeïne behoren tot de krachtigste natuurlijke pijnstillers en spelen vooral in de moderne pijntherapie een belangrijke rol, omdat ze vaak worden ingezet bij pijn die met andere middelen niet behandelbaar is. Door hun sterke werking bestaat echter ook het risico op verslaving, waardoor het gebruik meestal streng gereguleerd is.

Een interessant aspect van het onderzoek naar opiaten is de ontdekking dat ons lichaam zelf opiaatachtige stoffen aanmaakt. Deze zogenaamde endorfines zijn lichaamseigen pijnstillers en binden zich aan dezelfde receptoren als opiaten en opioïden. Ze worden vrijgegeven bij bepaalde activiteiten, zoals sporten, stress, lachen of intense emotionele momenten, en zorgen voor een natuurlijk gevoel van euforie en een vermindering van de pijnbeleving. Dit fenomeen wordt ook wel het ‘Runner’s High’ genoemd, wanneer mensen na langere hardloopsessies een sterk gevoel van welzijn ervaren. Endorfines maken deel uit van het natuurlijke pijnverdedigingssysteem van ons lichaam en laten zien dat pijnbeleving en welzijn nauw met elkaar verbonden zijn. Het inzicht in lichaamseigen opiaten heeft ook de ontwikkeling van synthetische pijnstillers beïnvloed, die erop gericht zijn deze natuurlijke processen na te bootsen.

Ondanks hun pijnstillende werking hebben opiaten ook tal van bijwerkingen, die vooral bij langdurig gebruik problematisch kunnen zijn. De meest voorkomende bijwerkingen zijn misselijkheid, verstopping, vermoeidheid en in sommige gevallen een vertraagde ademhaling, bekend als ademhalingsdepressie. Deze ademhalingsdepressie is vooral bij overdosering gevaarlijk en kan in het ergste geval dodelijk zijn. Daarnaast bestaat er bij langdurig gebruik een aanzienlijk risico op het ontwikkelen van zowel lichamelijke als psychische afhankelijkheid. Het lichaam raakt gewend aan de stoffen, waardoor hogere doseringen nodig zijn om hetzelfde effect te bereiken – een proces dat tolerantie wordt genoemd. Wanneer het gebruik plotseling wordt gestopt, kunnen er ernstige ontwenningsverschijnselen optreden, zoals onrust, slaapproblemen, hevig zweten en pijn. Daarom wordt het gebruik van opiaten zorgvuldig overwogen en meestal alleen voorgeschreven wanneer de voordelen opwegen tegen de mogelijke risico’s.

Een bijzonder risico in verband met opiaten is misbruik, wat vooral bij krachtige varianten zoals heroïne een ernstig gevaar vormt. Heroïne wordt uit morfine vervaardigd en is een van de bekendste illegale opiaten. Door de sterke en snelle werking leidt het zeer snel tot afhankelijkheid en heeft het wereldwijd miljoenen mensen in de verslaving gebracht. Misbruik van opiaten kan ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken, waaronder een snelle verslechtering van de lichamelijke gezondheid, orgaanfalen en een groot risico op een overdosis, vooral wanneer de zuiverheid en dosering van de stoffen niet gecontroleerd zijn. In veel landen is het misbruik van voorgeschreven opiaten eveneens een ernstig probleem geworden, omdat de beschikbaarheid van deze medicijnen onbedoeld de ontwikkeling van afhankelijkheid kan bevorderen. Afhankelijkheid van opiaten is moeilijk te overwinnen en vereist meestal een combinatie van medicamenteuze ondersteuning, therapie en sociale begeleiding.